Enerji Coğrafyası. Enerji talep ve ihtiyaçlarının artması ile 1960’dan sonra enerji ihtiyacı, temini, üretiminin mekânsal dağılışı ile ilgili sorunlar ilk defa fark edildi. 1960’tan sonra enerji coğrafyası başlığı altında enerji konusundaki ilişkilerin karmaşıklığı ve toplumların refahı üzerindeki ilişkiler üzerine makale, konferans gibi çok sayıda akademik çalışma yapıldı. Gümümüzde, küresel enerji kullanımının dünya üzerindeki etkilerini anlamaya yönelik olarak, başta G20 toplantıları gibi üst düzey organizasyonlarda geniş çapta tartışılıyor. Enerji geleceğe yönelik tahminler bazen dramatik bir bakış açısı sergilemektedir. Gerçek şu ki, enerji ihtiyaçları her geçen gün artıyor ve birçok kuruluş, gelecekte bugünün ihtiyaçlarının üçte birinden üçte ikisine kadar arttığını gösteren enerji kullanım modellerinin sonuçlarını yayınlıyor. Küresel taleplerin çoğu Çin, Hindistan, Endonezya ve Brezilya gibi gelişmekte olan ekonomilerden geliyor. Öte yandan, Kuzey Avrupa, ABD ve Kanada gibi gelişmiş ekonomiler, yeni teknolojiler sayesinde rüzgâr çiftlikleri, güneş enerjisi ve diğer temiz enerji üretim yöntemleri gibi yenilenebilir enerji üretim yollarına büyük yatırım yapmaktadır. Her şeye rağmen birçok Asya ülkesi ve Sahra altı Afrika gibi birçok bölgede enerji yetersizliği, milyarlarca insanın temel enerji ihtiyacının karşılanamamasına yol açmaktadır. Enerji ihtiyacının özellikleri ile dağılışının anlamaya yönelik coğrafi uygulamalar da son yıllarda artmaktadır. Enerji ile coğrafya arasında güçlü bir ilişki vardır.
Günümüzde ve gelecekte, enerji üretimi ve dağıtımı, uluslararası ilişkileri, jeopolitiği, uluslararası ve ulusal politikaları ve hatta yerel kalkınmayı etkileyen karmaşık bir olgudur. Enerjinin bugün dünyadaki ulusal ve uluslararası çatışmalarda ve hatta savaşlarda büyük bir kilit rol oynadığı dikkati çeker.
Enerji coğrafyası nedir? Ve Enerji üretimi, dağıtımı ve kullanımının coğrafi özellikleri nelerdir? Sorusuna cevap verilmesi gerekir.
Enerji Coğrafyası. Enerji coğrafyasının metodolojik çerçevesi oluşturulmalıdır. Bu, mekânsal, bölgesel veya kaynak yönetimi bakış açısı ile enerji gelişimi, ulaşım, pazarlar veya enerji kullanım kalıpları ve bunların belirleyicileri üzerinde durulması gerekir. Enerji üretimi, dağıtımının mekân ve zaman içindeki değişiminin analizi ile ve kullanımına dünya çapında birçok çalışmada yaygın olarak başvurulmaktadır. Ayrıca enerji zincirlerinin yönleri ve boyutları ve etkileri de ekonomi dâhil olmak üzere birçok farklı açıdan yayınlanmaktadır. Bu konuda kültürel araştırmalar, siyaset bilim ve ekonomi, çevrebilim, tarih, sosyoloji, çevre psikolojisi, bilim ve teknoloji, şehir planlama, bölge bilimi, klimatoloji, CBS ve uzaktan algılama gibi alanlarda konu ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır.
Gerçek şu ki, günümüzde insanlığın geldiği noktada enerjinin etkisini anlayabilmek enerji coğrafyasını şekillendiren fiziki coğrafya ve beşeri coğrafi şartlar birlikte incelenmesi gerekir.
Enerji çalışmalarında enerjinin mekân üzerindeki dağılışı ve ilişkilerin yönünü göstermeleri bakımından önemli bir role sahiptir.
Enerji üretimi. Enerji nesnelerin başka formlara çevrilmesi ve aktarılmasıdır. Enerji, işlem veya yetenek anlamına gelen eski Yunancada yazılmış “Energeia” adlı eserden gelir ve ilk kez MÖ 4. yüzyılda Aristoteles tarafından kullanılmıştır.
Günümüzde enerji üretimi çok ve farklı şekillerde ortaya çıkmakta ve küresel ekonomiyi etkilemektedir. Dünyanın birçok ülkesi enerji üretim zincirleri sayesinde istikrarlı kalkınıyor ve ekonomilerini destekliyor. Bugün Dünyada en büyük sanayi üretimi yapan ülkeler Çin, ABD, Rusya, Japonya ve Almanya'dır. Küresel enerji arzı haritası incelendiğinde Çin, Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan, Rusya ve Japonya'nın enerji tedarikçileri olarak dünya liderleri olduğu görülmektedir.
Enerji üretiminde önemli bir nokta yenilene bilir enerji üretimine dönülmesidir. Enerji üretiminin dağılışını gösteren haritalar incelendiğinde dikkat çeken hususlar olacaktır. Mesela Namibya veya Kongo gibi birçok Sahra altı ülkesi ihtiyaçlarını yalnızca yenilenebilir enerji kaynaklarından/yollarından karşılamaktadır. Bu ülkeler enerji üretmenin yenilenebilir yollarını kullanmaktadır ancak ihtiyaçlarının karşılanması asgari düzeydedir. Sorun, bu ülkelerdeki pek çok hanenin ihtiyaçlarını karşılamak için enerji tedarikçilerine erişiminin olmamasıdır. Bugün 2 milyardan fazla insanın enerjiye erişiminin olmadığı doğrudur. Öte yandan, bu ülkelere enerji üretmenin yenilenebilir yolu, nüfusun daha büyük bir yüzdesinin enerji ihtiyacının karşılanması için üretimin daha büyük bir ölçüde artırılması gerektiğini göstermektedir. Asya ve Afrika'da daha fazla yenilenebilir enerji üretiminin geliştirilmesine yardım edilmesi, dünyanın enerji ihtiyacının karşılanması için önemli bir adım olacaktır. Bu ülkeler için belki de en iyi yollardan biri olan güneş enerjisi gibi yenilenebilir yolları kullanarak büyük miktarlarda enerji üretmelerine yardımcı olmak, sosyal ve çevresel açıdan adildir. Belki de her ülkeye odaklanan ve farklı coğrafi ve jeolojik özelliklerini dikkate alan daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Günümüz enerji üretiminin sorunları ve emisyonlar. Günümüz dünyasının yüksek enerji ihtiyacının sorunlarından biri de gaz emisyonları sorunudur. Yenilenemeyen enerji üretme yönteminin etkisini anlamak bakımından ilk adım günümüzün emisyon sorunlarıdır.
Sonuçlar.
Günümüz dünyasında enerji üretim şekillerinin gözden geçirmek için yeterli makul nedenler olduğu anlaşılmaktadır. Coğrafya bize küresel kaynakları ve sonuçlarını değerlendirerek, kaynakların sınırsız olmadığını öğretir.
Emisyonlar, sıcaklıklar, klimatolojik felaketler, gelecekte karşılaşacağımız enerji sorunlarıyla ilgili yalnızca ilk sonuçlarıdır. Çevre ve toplum ilişkisi, enerji coğrafyasının temel alanlarından biridir. Dolayısıyla Coğrafya, enerji özelliklerinin birçok yönünü açıklamada rehber olmalıdır. Bu özelliklerden bazıları:
Enerji üretimi, zincirleri ve kullanımının dağılışı ve zaman içindeki değişimi. Bu, uluslararası ölçekten bölgesel ölçeğe kadar çok sayıda ve farklı ölçekler kullanılarak yapılmalıdır.
Enerjinin mekânla ilişkilerinin coğrafi analizleri ve sonuçları.
Geçmişten geleceğe enerji davranış ve kalıplarının coğrafi dağılışı.
Enerji üreticileri ve enerji kullanıcıları arasındaki etkileşimler.
Günümüz enerji dünyasının Siyasi Coğrafyası.
Kaynak: Nikolaos Karanikolas, Dimitra Vagiona (2017). GEOGRAPHY OF ENERGY. A WORLD IN TRANSITION başlıklı yazıdan özetlenerek çevrilmiştir.